محاضرات فی أصول الفقه شرح الحلقة الثانیة (کتاب)«محاضرات فی اصول الفقه»، اثر عبد الجبار الرفاعی است که در دو مجلد، به زبان عربی ، به نگارش درآمده است. ۱ - معرفی اجمالیگذشت بیش از دو دهه از تدوین کتاب «دروس فی الاصول» به قلم سید محمد باقر صدر و نیاز به تنظیم شرحی بر این کتاب، پس از مدت‌ها تدریس آن و طلب شاگردان برای انتشار دروس ضبط شده و مسایلی از این دست، انگیزه‌ای در مؤلف ایجاد کرده تا با هدف آشنایی بیشتر طلاب اهل علم با مبانی اصولی به چاپ این سلسله دروس همت گمارد. [۱]
محاضرات فی اصول الفقه، عبد الجبار الرفاعی، ج۱، ص۷.
۲ - ساختار کتابکتاب «محاضرات فی اصول الفقه»، در واقع شرحی مختصر بر بیان حلقه دوم از حلقات سه گانه کتاب اصول شهید صدر است و آنچه در این کتاب گرد آمده، ثمره و نتیجه شش دوره تدریس این حلقه است. اصل کتاب، در واقع مباحث مطرح شده توسط مؤلف است و اشاره‌ای به مطالب و عناوین کتاب «دروس فی الاصول»، محور تبیین گفتار قرار گرفته است. کتاب، در دو جلد تنظیم شده که جلد اول و دوم هر کدام، مشتمل بر یک تمهید و سه بخش است. ۳ - گزارش محتواکتاب، با بحش تمهید آغاز شده و تعریف، موضوع و فایده علم اصول در ابتدای آن، به صورت مشروح مطرح گردیده است. [۲]
محاضرات فی اصول الفقه، عبد الجبار الرفاعی، ج۱، ص۱۱.
حکم تکلیفی و حکم وضعی ، به عنوان دو قسم از احکام شرعی و تشریح شمول آن بر تمامی وقایع حیات در ادامه آمده است. احکام واقعی و ظاهری و فرق میان آن دو، بحث امارت و اصول و تفاوت آن دو با یک دیگر، قضیه حقیقیه و خارجیه و اختلاف آنها و هم چنین بحث حجیت قطع و علم اجمالی و قطع طریقی و موضوعی از دیگر مباحث بخش تمهید است. در ذیل عنوان «ادله»، بحث ادله محرزه مطرح گردیده و پس از تقسیم آن به دلیل قطعی و ظنی، در باب مباحثی چون دلیل شرعی و عقلی، تبعیت دلالت التزامیه از مطابقت و براهین دوگانه آن و سرانجام اثبات دلیل برای جواز اسناد به مولی مطالبی ارائه شده است. در بخش نخست، بحث تحدید دلالات دلیل شرعی مطرح و در ذیل آن مباحث متعددی مورد بررسی قرار گرفته است، از جمله دلیل شرعی لفظی و دلالات تصوری و تصدیقی، وضع و اقسام تعیینی و تعینی، اقسام علامات حقیقت و مجاز، اشتراک لفظی و معنوی و منشا اشتراک و ترادف، فرق بین معنی اسمی و حرفی، تنوع مدلول تصدیقی، مقارنه بین جملات تامه و ناقصه، امر، معنا و مشتقات آن، از جمله اوامر ارشادی و مولوی و نهی، مفاد و دلالت آن، مفهوم اطلاق و تقیید، تقابل بین اطلاق و تقیید از حیث ثبوتی و اثباتی، اسم جنس ، انصراف ، عموم و ادوات آن، مفاهیم و نیز مفهوم شرط ، مفهوم وصف ، جمله غایت و استثناء، حجیت ظهور و بالاخره دلیل شرعی غیر لفظی همانند دلالت فعل، ترک، سکوت و تقریر. در بخش دوم، اثبات صغرای دلیل شرعی آمده است. انواع وسایل اثبات وجدانی، مانند اخبار حسی و حدسی و آثار محسوس، خبر متواتر ، اجماع ، سیره متشرعه و نیز وسایل اثبات تعبدی و مباحثی چون ادله حجیت خبر واحد ، ادله نفی و محدود کردن دایره حجیت در این بخش آمده است. آخرین بخش جلد نخست، با عنوان «اثبات حجیت دلالت در دلیل شرعی»، استدلال بر حجیت ظهور، موضوع حجیت و ظواهر کتاب کریم را مورد بررسی و بحث قرار داده است. ۳.۱ - محتوای جلد دوم کتابجلد دوم، با بحث دلیل عقلی و تعریف آن و اقسام قضیه عقلیه آغاز می‌شود. قاعده استحاله تکلیف به غیر مقدور، قاعده امکان تکلیف مشروط، قاعده تنوع قیود، احکام قیود متنوعه، اقسام قیود واجب، زمان وجوب و واجب، تخییر و کفایت در واجب، تخییر شرعی و عقلی در واجب ، امکان نسخ و تصویر آن، ملازمه بین حسن و قبح و امر و نهی، استقراء و قیاس و سرانجام حجیت دلیل عقلی، مباحث نخستین بخش جلد دوم است. دومین بخش کتاب، با عنوان « اصول عملیه »، خود، شامل سه بخش است: اول، قاعده عملیه در حالت شک، شامل مباحثی چون قاعده عملیه اولیه و ثانویه، اعتراض به ادله برائت، محدودیت مفاد برائت از سه منظر مشروط بودن آن به فحص، تمییز بین شک در تکلیف و مکلف به و برائت از استحباب. دوم، قاعده منجزیت علم اجمالی که در مقام اول از دیدگاه عقلی و سپس از منظر جریان اصولی مورد بررسی قرار گرفته است. حالت تردید بین اقل و اکثر و حالات دوران واجب بین تعیین و تخییر دیگر مطالب این بخش است. سوم، استصحاب و تعریف و ادله آن، ارکان چهارگانه شامل یقین به حدوث، شک در بقاء، وحدت قضیه متیقنه و مشکوکه و صیغه‌های تبیین رکن چهارم. هم چنین در مبحث تطبیقات، مباحث استصحاب حکم معلق، استصحاب تدریجیات، استصحاب کلی، استصحاب در حالت شک در تقدیم و تاخر و استصحاب در حالات شک سببی و مسببی آمده است. آخرین بخش جلد دوم، به تعارض ادله اختصاص یافته است. تعارض بین ادله محرزه، معنای تعارض، ورود و تزاحم ، چهار حکم تعارض شامل قاعده جمع عرفی، قاعده تساقط متعارضین، قاعده ترجیح و قاعده تخییر در رویات خاصه، تعارض بین اصول عملیه و نیز بین ادله محرزه و اصول عملیه مباحث پایانی کتاب است. [۳]
محاضرات فی اصول الفقه، عبد الجبار الرفاعی، ج۲، ص۵.
۴ - پانویس
۵ - منبعنرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. رده‌های این صفحه : کتاب شناسی | کتب اصولی شیعه
|